وبلاگ پوریا مهدوی مقدم

چند کلمه درباره دمام،سنج و بوق

دمام

ساز کوبه ای دوار و از نوع دوطرفه است که در مقایسه با دهل قطر کمتری دارد. بر سطح دو دهانه آن، پوست حیوان می کشند. نواختن آن یا با دست و یا با دو قطعه چوب ساخته شده از برگ درخت خرما صورت می گیرد. پراکندگی اش بیشتر در سواحل خلیج فارس و به ویژه استان بوشهر است. دمام علاوه بر مجالس شادمانی که همراه نی جفتی و نی انبان نواخته می شود، در مراسم سوگواری مذهبی با شیوه ای متفاوت به کار می رود. دمام نوازی گروهی، بخش مهمی از یک آیین مذهبی بوشهر به شمار می رود.

سنج

از دسته سازهای کوبه ای خود صداست. یعنی واسطه ای مثل پوست ندارد. دو قطعه فلز همانند بشقاب از جنس آهن هستند که توسط نوازنده بر هم کوبیده می شوند. در گذشته های دور، آن را از مفرغ می ساختند. یک جفت سنج باستان متعلق به هزاره نخست پیش از میلاد در منطقه باستانی زیویه واقع در استان کردستان پیدا شده است که هم اینک در موزه ایران باستان نگهداری می شود.

سنج در حال حاضر فقط در موسیقی های آیینی کاربرد دارد و استفاده دیگری از آن نمی شود. چنین به نظر می رسد که این ساز در عهد باستان نیز دارای چنین کارکردی بوده باشد. آیین های عزاداری مردمان منطقه بوشهر واقع در جنوب ایران، در سالگرد شهادت امام حسین (ع) –امام سوم شیعیان- همواره با سنج و ساز دیگری به نام دمام همراه است. این ساز همیشه در کنار دمام نواخته می شود و صورت تکنوازی ندارد.

بوق

بوق یک ساز ویژه در بین سازهای محلی ایران است. اول این که فقط در فرهنگ موسیقایی بوشهر واقع در شمال خلیج فارس رواج دارد و دیگر این که منحصراً برای آیین عزادراری امام سوم شیعیان یا دیگر بزرگان دینی نواخته می شود. بوق معمولاً همراهی کننده گروه نوازندگان سنج و دمام است و به صورت متناوب با دیگر نوازندگان همراهی می کند. نوازنده بوق گاه شروع کننده مراسم سنج و دمام نوازی است. جنس این ساز در قدیم از شاخ بز کوهی تهیه می شد ولی امروزه از نوع مصنوعی نیز ساخته می شود. صدای بسیار بلند و مهیبی دارد و بدون نیاز به دستگاه تقویت کننده، از فاصله های دور شنیده می شود. نوازنده بوق با دمیدن بر سوراخ کوچکی که در انتهای باریک ساز تعبیه شده است، می تواند بین دو تا سه نت موسیقی را تولید کند. در نتیجه نمی توان انتظار داشت، بوق همانند دیگر سازهای ملودیک، بتواند ملودی های رنگارنگی تولید کند. صداهای تولید شده توسط این ساز، در یک گروه کوبه ای سنج و دمام، ترکیب زیبایی از صداهای کوبه ای و کششی ایجاد می کند. امروزه در برخی آثار ارکستری از این ساز به صورت محدود استفاده می شود ولی کاربرد اصلی اش همچنان محدود به آیین عزاداری بوشهر است.